Kadın olmak demek, bir çok sıfatı da kendine yapıştırman gerek. Bazısı sen doğar doğmaz, diğerleri de yolda orana burana yapışıyor. Ayrıca kadın olarak dişi bir bedenin biyolojik yükünden daha fazla o biyolojinin her bir yerine yapıştırılan etiketlerle yaşamak zor. Elbette farklı farklıyız, erkekler gibi... Kimimiz cehennem gibi evlerde, kimimiz saray gibi odalarda büyüyor. Travmalar kimimizi yıkıyor, kimizi daha güçlü yapıyor. Bu her şeye bağlı... Ve her şey çok değişken...Bu değişkenlik kadını bazen mağdur, bazen de suçlu yapıyor. Hatta bazen uzun süreli mağduriyet suçun kapısını açıyor. Bazen kadın için tek kurtuluş suç işlemek bile olabiliyor. Bu yaşadığınız toplum, onun yasaları ve kuralları, ahlak yapısı ile de ilgili... Şimdi sizinle bazı sıkıcı bilgiler paylaşacağım. Sıkıcılıkları bazen hayat kurtarıcı olabilecek olan bilgiler. Bilmeden yaşayamayacağımız bilgiler...

Kadınların suça giden yolları, erkeklerden ortalama olarak daha farklı bir yaşam seyri izler: çocukluk ve ergenlikte istismar/ihmal, erken yaşta evden kaçış ve ekonomik kırılganlık; yetişkinlikte yakın partner şiddeti ve coercive control (zorlama–kontrol); buna eşlik eden depresyon, travma-ilişkili belirtiler, madde kullanımı ve ebeveynlik yükleri (Daly, 1992; Chesney-Lind, 1997; DeHart, 2018). Bu “gendered pathways” deseni, kadınların ciddi şiddet içeren eylemlerini çoğu kez “saldırgan karakter”den ziyade, hayatta kalma stratejisi/çaresiz savunma” altında açıklar (Daly, 1992; DeHart, 2018).

Ruh sağlığı cephesinde, cezaevindeki kadınlarda majör depresyon, psikoz, madde kullanımı bozuklukları genel topluma göre anlamlı derecede yüksektir; mahpus nüfusta psikoz ~%4, majör depresyon ~%10–12 civarındadır (Fazel & Seewald, 2012; Fazel, 2016). Bu yük çoğu ülkede yetersiz tanı/tedavi ile birleşir (Fazel, 2016).

Yaşam Seyri: Travma, Zorlama–Kontrol ve Ekonomik Kırılganlık

Coercive control (Stark, 2007), fiziksel şiddetin ötesine geçerek erkeğin kadını izolasyon, ekonomik kısıtlama, takip, tehdit, aşağılayıcı ritüeller ve çocuklar üzerinden sistematik kontrolle “mikro-hapsedilme”ye tabi tuttuğu bir rejimi tarif eder; İngiltere ve Galler’de 2015’ten beri bağımsız suç olarak düzenlenmiştir (SCA 2015 s.76; CPS/Home Office rehberi). Bu kavram, şiddetin “neden gitmedi?” sorusunu bağlamına oturtur.

Türkiye’de 6284 sayılı Kanun koruyucu–önleyici tedbirler sunsa da uygulama alanında erişim, süreklilik ve denetim sorunları, riskten çıkmayı güçleştirebilir. Bu bariyerler, kadınların hukuki korumayı aktifleştirme ve sürdürmesini zorlar.

Türkiye / Çilem Doğan (2015–2021)
Yıllarca şiddet gördüğü ve zorla fuhşa zorlandığını belirttiği eşini öldüren Çilem Doğan, “meşru savunma” ve “haksız tahrik” gündemiyle Türkiye’de sembolik bir dosyaya dönüştü. İlk tahliyenin ardından Yargıtay 15 yıl hapsi onadı; dava, “şiddet kroniği nasıl ispatlanmalı, 6284 önlemleri neden sürdürülemedi?” sorularını gündeme taşıdı (Erol, 2021; Duvar, 2021; Heinrich Böll Stiftung, 2016). Analiz açısından, dosya coercive control şemasının (izolasyon/ekonomik kontrol/tehdit) kanıtlanmasının ceza indirimlerinde belirleyici olabildiğini, fakat ispat standardı ve delil lojistiği güçlüklerinin sonucunu etkilediğini gösteriyor. Bu nedenle kolluk–savcılık aşamasında sistematik şiddet delillerinin (şikâyet kayıtları, hastane raporları, tanık anlatımları, dijital izler) eksiksiz toplanması, m.29-m.32 değerlendirmesinde bağlamsal gerçekliği güçlendirir.

Ruh Sağlığı Dönemeçleri: Perinatal Dönem ve Postpartum Bozukluklar

Postpartum depresyon (PPD) (Doğum Sonrası Depresyon) Türkiye meta-analizine göre ~%23.8 yaygınlıkla ciddi bir halk sağlığı sorunudur; düşük gelir, sosyal destek eksikliği, önceki depresyon ve istenmeyen gebelik başat risklerdir (Özcan ve ark., 2017). Pandemi dönemi ve sonrasında PPD riskinin dalgalandığını bildiren yeni bir meta-analiz, erken tarama (EPDS) ve hızlı yönlendirme gereksinimini vurgular (Karaçam, 2025).

Postpartum psikoz (PPP) ise nadir (~1–2/1000 doğum) fakat yüksek riskli bir tablodur; başlangıç çoğunlukla ilk haftalarda olur, delüzyonlar, halüsinasyonlar, ajitasyon ve hızlı kötüleşen yargılama süreçleriyle seyreder (Sit & Rothschild, 2006). Tedavi edilmezse infanticide ve intihar riski belirginleşir; sistematik derlemeler tedavisiz PPP’de bebek öldürme ~%4 civarında bildirmiştir (Alford ve ark., 2024/25; Sit & Rothschild, 2006; Erdem, 2010). ABD / Andrea Yates (2001–2006)
Beş çocuğunu PPP tablosunda öldüren Andrea Yates, 2002’de mahkûm edildikten sonra karar bozuldu; 2006’da yeniden yargılamada “akıl hastalığı nedeniyle ceza verilmesine yer olmadığı (NGRI)” kararı çıktı ve uzun süreli hastane yatışı uygulandı. Bu dosya, PPP’nin adli değerlendirmesine ilişkin ölçütlerin (başlangıç zamanı, daha önceki psikotik ataklar, tedavi uyumu, sanrının içeriği) ceza ehliyeti kararında nasıl belirleyici olduğuna dair emsal niteliğindedir (Moran, 2006; Resnick, 2007; The Lancet raporlaması).

Türkiye Bağlamı – PPP Yazını
Türkiye klinik yazınında PPP’nin duygudurum spektrumuyla güçlü ilişkisi, erken başlangıç ve yüksek yineleme riski vurgulanır; “bebeğe zarar verme düşünceleri/imperatif sanrılar” sıktır (Erdem, 2010; Kirpınar ve ark., 1999). Bu bilgi, adli dosyalarda psikopatolojinin zamanlaması ve sanrı içeriği değerlendirilirken kritik öneme sahiptir.

Hukuki Çerçeve: Ceza Ehliyeti, Haksız Tahrik ve Meşru Savunma

TCK m.32 akıl hastalığı nedeniyle fiilin hukuki anlam ve sonuçlarını algılayamama veya davranışlarını yönlendirme yeteneğinde önemli azalma halinde ceza verilmemesini (yerine güvenlik tedbirleri) öngörür; kısmi durumlarda indirim söz konusudur. TCK m.29 haksız tahrik, süreğen aile içi şiddet bağlamlarında olay örgüsüne göre önemli indirim doğurabilir. (Norm metinler ve resmî İngilizce çeviriler.)

Türkiye / Melek İpek (2021)
Yıllarca sistematik şiddet gören Melek İpek dosyasında, mahkeme “muhtemel saldırıya hazırlık da meşru savunmaya dâhildir” gerekçesiyle tahliye/beraat yönünde kritik içtihadi ifadeler kullandı. Bu karar, akut-kronik tehdit ayrımında mağdurun gerçekçi risk algısının nasıl değerlendirileceğine dair önemli bir örnek sundu (gerekçeli karar haberleri ve dosya takibi). Analitik açıdan, dosya m.25 meşru savunma ve m.29 haksız tahrik sınırlarının, şiddetin sürekliliği ve yoğunluğu ile genişleyebildiğini; mekânsal/zamansal kopukluğun otomatik olarak savunmayı çürütmediğini gösteriyor.

Medya ve “Delilik”in Cinsiyetli İnşası

Türkçe ve uluslararası medya araştırmaları, kadın faili çoğu zaman “kötü anne”–“deli kadın” ikiliğine sıkıştırır; başlık–fotoğraf–kıyafet vurguları, “kadınlık normları”ndan sapmayı ahlâki problem olarak paketler (Collins, 2022; EJN, 2020). Bu çerçeve, akıl hastalığı ve travma bağlamını sansasyon lehine silikleştirir ve kamuoyunu cezalandırma-merkezli çözümlere iter.

Vaka Kutusu – ABD / Aileen Wuornos (1989–1990)
Seks işçiliği geçmişi, çocukluk istismarı ve evsizlik öyküsü olan Aileen Wuornos, yedi erkeği öldürdü; medyada “dişil canavar” ikonuna dönüştü. Klinik değerlendirmeler PCL-R≈32 ile belirgin psikopatik özellikler ve komorbid borderline/ASPD’yi not etti (Myers, 2005). Medya analizleri, olguyu travma/yaşam seyri bağlamından koparıp “istisnai kadın cani” başlığına sıkıştırma eğilimini gösterir (Collins, 2022). Analitik olarak, Wuornos vakası travma–kişilik örgütlenmesi–marjinalleşme ekseninin bazı kadın faillerde nasıl yüksek şiddet riskine evrilebildiğini, fakat aynı anda medyanın bu örnekleri tipikleştirerek kadın failliğin çoğunluk desenlerini (örn. aile içi şiddetten kaçış) görünmez kıldığını ortaya koyar.

Adli Psikiyatri: “Delilik” Teşhisinin Toplumsal Kör Noktaları

Kadın faillerde borderline/dissosiyatif belirtiler erkeklere kıyasla daha sık not edilirken, erkeklerde antisosyal tanılar baskındır; bu, kimi raporlamalarda “duygusal zayıflık/tehlikelilik” ekseninde cinsiyetçi önyargıları yeniden üretebilir (Nicholls ve ark., 2008). Standartlaştırılmış değerlendirmeler:

• Travma öyküsü + coercive control taraması,
• Perinatal dönem (PPD/PPP) ayrıntılı inceleme,
• Bilişsel kontrol ve tehdit algısının gerçekliği,
  adli kanaatin isabetini artırır (Fazel, 2016; Sit & Rothschild, 2006).

Medya, Kamuoyu ve Politika Döngüsü

Kadın failliğin sunumuna dair çalışmalar, haber pratiklerinin ataerkil normları yeniden ürettiğini; “namus”, “kötü annelik”, “ahlâk” ve “etek boyu” gibi çerçevelerin kriminal olayın nedensel bağlamını silikleştirdiğini gösterir (Collins, 2022; EJN, 2020). Bu dil, koruyucu kurumlara güveni ve yardım arama davranışını zayıflatır.

Ne Yapmalı? Klinik–Hukuki–Politik Öneriler

1. Travma bilgili adalet: Kolluk–savcılık–mahkeme zincirinde travma/coercive control taraması; süreğen şiddet dosyalarında delil standardının bu gerçeği yansıtacak biçimde düzenlenmesi (Stark, 2007; İngiltere örneği). cps.gov.ukGOV.UK
2. Perinatal ruh sağlığı altyapısı: Aile hekimliği ve kadın-doğumda EPDS rutin taraması, anne–bebek üniteleri ve acil PPP yatakları (Özcan ve ark., 2017; Sit & Rothschild, 2006; Alford ve ark., 2024/25).
3. Ceza ehliyeti değerlendirmesinde standartlaştırma: TCK m.32 kapsamında PPP/PPD ve travma için yapılandırılmış protokoller; m.29 için akut–kronik tehdit ayrımı ve delil lojistiği (TCK konsolide metinler).
4. Medya etik rehberi: Sansasyon yerine bağlamsal sunum; mağdur suçlayıcı/cinsiyetçi söylemlere karşı kılavuzlar (EJN, 2020).

Kaynakça

• Akyüz, G., Sar, V., Kugu, N., & Doğan, O. (2007). Trauma and dissociation among prisoners. Psychiatry, 70(2), 167–172. PubMed
• Alford, A. Y., et al. (2024/2025). A systematic review of postpartum psychosis resulting in infanticide. [Systematic review]. PubMed
• Chesney-Lind, M. (1997). The Female Offender. Sage.
• Collins, K. M. (2022). Gender stereotypes and the media’s portrayal of women who kill (Doctoral dissertation). Univ. of South Carolina. Scholar Commons
• Daly, K. (1992). Women’s pathways to felony court. Review of Law & Women’s Studies, 2, 11–52.
• Denno, D. W. (2017). Andrea Yates: A continuing story about insanity. Fordham Law Working Paper. EngagedScholarship
• Ethical Journalism Network. (2020). How news reporting on femicides in Turkey is part of the problem. scholarworks.waldenu.edu
• Fazel, S., & Seewald, K. (2012). Severe mental illness in prisoners: Systematic review & meta-regression. Br. J. Psychiatry, 200(5), 364–373. Cambridge University Press & Assessment
• Fazel, S. (2016). The mental health of prisoners. The Lancet Psychiatry, 3(9), 871–881.
• Karaçam, Z., et al. (2025). Postpartum depression in Turkey: A meta-analysis. Soc. Psychiatry Psychiatr. Epidemiol. SpringerLink
• Moran, M. (2006). Insanity plea successful in Andrea Yates retrial. Psychiatric News, 41(16). Psychiatry Online
• Myers, W. C., et al. (2005). The role of psychopathy and sexuality in a female serial killer (Aileen Wuornos). J. Forensic Sci., 50(3), 646–651. PubMed
• Özcan, N. K., Boyacıoğlu, N. E., & Dinç, H. (2017). Postpartum depression prevalence and risk factors in Turkey: A meta-analysis. J. Transcultural Nursing, 28(1), 33–49. PubMed
• Sit, D., & Rothschild, A. (2006). A review of postpartum psychosis. J. Women’s Health, 15(4), 352–368. PubMed
• Stark, E. (2007). Coercive Control. Oxford University Press; ayrıca bkz. Home Office/CPS rehberi. cps.gov.ukGOV.UK
• Türkiye – Hukuki metinler:
  • Türk Ceza Kanunu m.32 (akıl hastalığı), resmî İngilizce metin. EMU Akademik Personel Rehberi
  • TCK m.29 (haksız tahrik) bilgilendirme. Lewik
  • 6284 sayılı Kanun İngilizce metin ve ILO kaydı. dekaum.deu.edu.trNatlex
• Türkiye – Vaka ve medya analizi:
  • Erol, D. D. (2021). Türkiye’de Çilem Doğan haberlerinin temsili. İLEF Dergisi. ilefdergisi.ankara.edu.tr
  • Duvar English (2021). Court of Cassation upholds 15-year sentence for Çilem Doğan. Duvar English
  • Heinrich Böll Stiftung Turkey (2016). Çilem Doğan: A quest for real justice. Heinrich Böll Stiftung Türkiye
  • Melek İpek davası haber/gerekçe özetleri. ekmekvegul.netSon Dakika