Tarih boyunca insanın kimliğini en görünür biçimde taşıyan unsur saç oldu. Saç, yalnızca bir uzuv değil, bir dil gibiydi; hangi sınıfa ait olduğumuzu, hangi inanca mensup bulunduğumuzu, yas mı tuttuğumuzu yoksa bereket mi kutladığımızı anlatan, sessiz ama güçlü bir simge. Ve bu diller içinde siyah saç, karanlığın en parlak haliydi.
Norma Jeane Mortenson, 1946’da saçlarını platine boyadığında yalnızca kimliğini değil, kadınlığın endüstriyel standardını da yeniden icat etti. Hollywood o anda yeni bir tanrıça yarattı: Marilyn Monroe. O günden itibaren milyonlarca kadın saçlarını sarıya boyarken aslında boyadığı şey saçları değil; kendini toplumsal onay için boyadı. Monroe yalnızca bir aktris değil,
Modern birey, parmağının ucunda evreni taşıdığını sanıyor. Oysa taşıdığı şey, sinaptik kapasitesini kemiren bir laboratuvar deneyinden ibaret. Deney demek bile hafif kalır belki de; artık bir yaşam biçimi. Sosyal medya, dikkat denen sınırlı bilişsel kaynağı yeniden biçimlendirerek yalnız davranışlarımızı değil, biyolojik ritmimizi de sömüren bir ekosistem yarattı. Artık düşünmek yerine
Zekâ, günümüzün en çok konuşulan ama en az anlaşılan kavramlarından biridir. Televizyonlarda, sosyal medyada veya kısa video kesitlerinde zekâ, genellikle bireyin bilişsel kapasitesinden çok karakter özellikleriyle ilişkilendirilir. Psikolog Acar Baltaş’ın 2 ay önce Teke Tek Bilim'de Prof. Dr. Emrah Safa Gürkan'ın konuğu olduğu programda : “Zeki
Durkheim, Les Formes Élémentaires de la Vie Religieuse – Dinsel Yaşamın İlkel Biçimleri (1912) adlı eserinde toplumun sadece yasalar, kurallar veya çıkarlarla değil, görünmeyen bir enerjiyle bir arada tutulduğunu söyler. O enerjiye “kolektif coşku” adını verir. Yani bir grubun aynı anda duygusal taşma yaşadığı, bireylerin “ben” olmaktan çıkıp “biz” haline geldiği
Hilma af Klint, modern sanat tarihinin en geç keşfedilen öncülerinden biridir. Hem geç hem öncü nasıl oluyor diyeceksiniz... Okuyunca göreceksini, bazı insanlara ve fikirlere insanlık nasıl da geç kalıyor. İsveçli bir ressam olarak 19. yüzyılın sonlarında doğmuş, ama 20. yüzyılın en radikal fikirlerini sezgisel olarak üretmiştir. Radikal ve sezgisel kısmını
Jeffrey Dahmer artık ölü, ama onun hikâyesi yaşamaya devam ediyor. Çünkü asıl mesele, bir insanın neden öldürdüğü değil; toplumun nasıl olup da bunu uzun süre görmezden geldiğidir — ve bir yandan da bir yuva nasıl olur da bir çocuğun canavara dönüşme riskini göze alır, asıl soru budur. Dahmer yalnızca bireysel bir
Amerika’nın en sessiz mahallelerinden birinde, bir adam yıllarca ölüleriyle konuştu. Bu adamın adı Jeffrey Dahmer’dı. Onu tanımlamak kolay değil; çünkü o, yalnızca bir katil değil, toplumun bastırdığı bütün karanlık arzuların bir toplamıydı. Cinayetlerini anlatırken bile soğukkanlıydı; duygusuz değil, sanki hissin ne olduğunu unutmuş gibiydi. Belki de o hislere
Köpeğimiz hâlâ gök gürültüsünden korkuyor, ama biz artık şimşeğin neden çaktığını biliyoruz. Biz artık çok şey biliyoruz. Yine de, modern insanın aklı hâlâ o köpeğin içgüdülerini taşır: görünmeyen güçlerden çekinmek, bilinmeyene anlam atfetmek, rastlantıya düzen yakıştırmak. Bu içgüdü, yalnızca biyolojik bir kalıntı değil; kültürün, siyasetin ve inancın da çekirdeğidir. Richard
Tanrı dışında hiçbir şey insanlığı bu kadar birleştirmemiş ve bu kadar ayırmamıştır. Tarih boyunca din, hem merhametin hem de katliamın dili olmuştur. “Tanrı adına” söylenen her söz, insanlık adına işlenmiş en büyük günahların da bahanesi olabilmiştir. Din gerçekten şiddetin kaynağı mıdır, yoksa insan mı Tanrı’yı kendi lehine konuşturmuştur? Bu
Köktencilik, modern çağın hem ürünü hem de tepkisidir. Onu yalnızca geçmişe saplanmış bir inanç biçimi olarak görmek eksiktir; köktencilik aslında modernliğin hızına, bilimin kuşkusuna ve ahlaki belirsizliğe duyulan panik halidir. 20. yüzyılın başında Amerikan Protestanlığında doğan bu hareket, “İncil’in hatasızlığı” ilkesini merkeze alarak bilimin ilerleyişine karşı kutsal bir savunma
Ekümenik düşünce, dinlerin ortak bir soluk alanı arayışıdır. Yunanca oikoumene –“yaşanan dünya”– kelimesinden türeyen bu kavram, insanlığın tek bir evde yaşadığı fikrini taşır. Bu bakımdan ekümeniklik, yalnızca Hristiyan mezheplerini uzlaştırmakla sınırlı bir teolojik tartışma değil, aynı zamanda insan uygarlığının kendi iç diyalogunu yeniden kurma çabasıdır. 16. yüzyıl Reform hareketiyle parçalanan
Emile Durkheim, 19. yüzyılın sonlarında sosyolojiyi bağımsız bir bilim dalı haline getirmeye çalışan öncülerden biriydi. Onun için toplum, bireylerin rastlantısal toplamı değil, bireylerin üzerinde etkili olan, onları şekillendiren bir bütündü. Bu yaklaşım, özellikle 1897’de yayımladığı Le Suicide (İntihar) adlı eserinde somutlaştı. Durkheim, intiharı bireysel bir tercih değil, toplumsal bir
Parası olmayan kendini adasın. Modern ruhsal manzara, Tanrı’yı “nesnel bir varlık” olmaktan çıkarıp piyasaya, terapötik uygulamalara ve kişisel markalara dönüştürme sürecidir; bu dönüşümün kökenleri, 19. yüzyılın sonlarından 20. yüzyılın ortalarına uzanan bir dizi kavramsal kırılmada yatar. Mary Baker Eddy’nin Hristiyan Bilim’i, hastalığı maddecilikten soyutlayıp zihnin illüzyonunu ilan
İnsan başka insanın yaptıklarını veya yapabildiklerini görünce ilham alıyor. Hatta korkusunu cesaretle yenmiş olanlar, özgürlüğün önünü onları engellemekle kesebileceklerini sanıyor. Ancak olmuyor! Hiç bir zaman olmaz. İnsanlık kendi yavrularından bazılarına yaratıcılık, cesaret, tükenmek bilmeyen bir üretim aşkı verir. Hiç bir silah onları durduramaz, belki öldürebilir ama fikir ve cesaret bulaşıcıdır.
Kadınların ne kadar ilham verici olduğunu anlamak için açılmamış kitaplara, yıldız olmuş erkeklerin hayatlarına, röportajlarına bakmak lazım...Her ülkenin tarihinden kendisinden bahsedilmeyen fazla sayıda kadın bulursunuz. Onların kabiliyetlerinin üzerinden erkekler yükselmiştir. Çok taraflı bir giriş oldu biliyorum. Ama tarafsız olmayacağım şu an. Unutturulan kadınların gezegeni gibi bu gezegen. Sister Rosetta
19 yüzyıl Amerika’sı, sanayi devriminin getirdiği toplumsal dönüşümler, bireyselcilik ve sekülerleşme arasında sarsılıyordu. Görüyorsunuz ki insanlığın sarsılmadığı dönem yok. Sarsıla sarsıla gelmişiz bu noktaya. Devam edelim, bu atmosfer, yeni peygamberlerin, tarikatların ve “yeniden doğuş” hareketlerinin ortaya çıkması için verimli bir zemin oluşturdu. Joseph Smith’in İsa Mesih’in Son
Tarihin ışıltılı harfleriyle yazılmış isimler var. Hayranlık uyandıran, ilham veren… Yüzlerce yıl hatırlanan ve tekrarlanan… Bir de tarihin karanlık sayfaları var. İnsanın bilmek, duymak, görmek istemediği şeyleri yapan insanlar! Tarih onları da unutmuyor ama her hatırlandığından sanki o anmış gibi dehşet saçmaya devam ediyorlar. İşte bu dehşet anına Netflix’te
Mormonizm, modern çağda ortaya çıkmış en sıra dışı dini hareketlerden biri olarak kabul edilir. 19. yüzyılın başlarında ABD’nin kuzeydoğusunda, dini çoğulculuğun ve rekabetin en yoğun yaşandığı bölgelerden birinde doğmuş, kısa sürede milyonlara ulaşan bir cemaat haline gelmiş ve aynı zamanda şiddetli tartışmaların hedefi olmuştur. Joseph Smith’in vizyonlarıyla başlayan
ABD’de hükümetin “shutdown” olarak bilinen kapanma hali, artık siyasal sistemin kronik hastalıklarından biri haline gelmiş durumda. Temel neden, federal bütçenin her yıl Kongre’den onay almak zorunda olması ve başkanın tek başına bu süreci yürütememesi. Yani güçler ayrılığı sebebiyle başkan tek başına ben yaptım oldu deyip bütçeyi elini kolunu
Kutuplaşma neden şimdi? Çünkü artık siyaset dediğin şey, fikirlerin yarıştırıldığı bir arena olmaktan çıktı, adeta “Survivor: Partiler Çarpışıyor” programına dönüştü. Ortada fikir ayrılığı yok; kimlik savaşı var. Mason’un (2018) “mega-kimlik” dediği fenomen sayesinde artık oy verdiğin parti, sadece politik tercihini değil, kahvaltıda sucuklu yumurtaya domates koyup koymadığını bile belirliyor.
Apolitik görünen ya da savaş, yıkım ve kitlesel hak ihlalleri karşısında “sessiz kalan” insanların davranışını sadece bireysel duyarsızlıkla açıklamak kolay ama yetersizdir. Sessizlik hem psikolojik yüklenmelerin, hem medya-ekosisteminin, hem de toplumsal ve siyasal maliyetlerin kesiştiği yerde ortaya çıkar. Bu yüzden aynı sessizlik, birinde tükenmişliğin, diğerinde korkunun, bir başkasında ise bilinçli
Antonio Gramsci, 22 Ocak 1891’de İtalya’nın Sardinya adasının küçük bir kasabası olan Ales’te dünyaya geldi. Sardinya, 19. yüzyıl sonlarında İtalya’nın geri kalmış bölgelerinden biriydi; feodal ilişkiler hâlâ güçlüydü ve ada, kuzey İtalya’nın sanayileşmiş bölgelerine göre ekonomik açıdan oldukça yoksuldu. Gramsci’nin ailesi yedi çocukluydu ve
Christopher Columbus’un Amerika kıtasına 1492’de ayak basışı, yalnızca yeni bir coğrafi keşif değil, insanlık tarihinin en büyük kırılma anlarından biriydi. Bu olay, Avrupa merkezli tarih yazımında “keşif” olarak sunulsa da, gerçekte milyonlarca insanın yaşadığı toprakların Avrupalılarca işgaliydi. Columbus, Hindistan’a ulaştığını sanarak karşılaştığı halklara “Indian” adını verdi. Bu